"ZEYNA" DİZİSİNİN TASAVVUFÎ BİR TAHLİLİ ÇALIŞMASI
Yaşam sonsuzdur. Ne başı
vardır ne sonu. Yolculuğumuzda karşımıza çıkan sevgili dostlarımıza defalarca
yeniden rastlarız. Hiç ölmeyiz biz... Çünkü aslında hiç doğmadık...
(Gabrielle; 4. Sezon, "Déjà Vu All Over Again")
Tîği destinde yiğitlik simgesi
Hem celal hem de cemal âbîdesi
Ülkemizde ve birçok ülkede de bir dönem gösterilmiş olan Zeyna: Savaşçı Prenses (Xena: Warrior Princess) adlı dizi büyük bir hayran kitlesi yarattı. Hayranları diziyi hâlâ tekrar tekrar seyrediyor, forumlarda konuşuyor, dizinin oyuncularının şimdilerde ne yapıp ettiklerini takip ediyorlar. İlk bakışta basit bir ekşın dizisi olarak gözükse de derinine inenler aslında aşktan, yoldaşlıktan, arkadaşlıktan bahsettiğini gördüler. Bu, televizyonda bir ilk ve tekti. Doğrudan arkadaşlığı, iki insanın birbirini her şeyden geçecek derecede sevmesini konu alan başka bir dizi aklıma gelmiyor. Dizinin lisânı evrensel bir lisân; aşk olunca, hangi memlekete, kime ait olursa olsun, onu kim tekellüm ederse etsin insan aşina olduğu motiflere, öğelere rastlıyor. Tevhid ehli zaten nereye baksa Allah’ı, onun bir tecellisini görür; onunla her yerden, her şeyden konuşan Allah’tır ama Zeyna’yı bu yönde yorumlamak hayli kolay çünkü tasavvuf unsurlarının çokluğu insanı şaşırtacak derecede.
İlk başta Zeyna'nın kendisi, bizatihi Allah'ın celal ve cemal sıfatlarını aynı anda taşıyor. Hem sıfatında bir güzellik var, aşk var, iyilik peşinde, insanlara yardım, hizmet ediyor; ama aynı zamanda bir savaşçı, korkulacak, çekinilecek, celalli biri. Hem âşık, can yoldaşı ve mürşid/müridi Gabrielle'i seviyor, hem de hak için, doğruluk için, düzen, adalet için savaşıyor, katlediyor.
Dizide Zeyna'nın seyr-i sülukunu görmek mümkün. Sadece celal ehliyken, aşkı bilmezken ilk mürşidi Lao Ma'yla sevgiyi tadar gibi, nefsine laf geçirir gibi oluyor. Lao Ma, Lao Tzu'nun karısıdır. Dizinin yorumuna göre gaddar bir hükümdar olan kocasını komada tutup onun adına yönetir ülkeyi ve sayesinde, Lao Tzu en bilge ve barışsever bir hükümdar olarak anılacaktır. Kendi yazdığı bilgelik kitabını da kocasına atfeder. Buna şaşıran Zeyna'ya:
 |
| Lao Ma |
"Hikmet cennetten geliyor. Lao Ma yazmış Lao Tzu yazmış ne fark eder?" der. Kendinden tamamen geçmiş, vücud kayıtlarından sıyrılmış ve birçok kerameti olan bir mürşiddir Lao Ma. Hiçbir şey onu incitemezken tek kusuru belki oğlu tarafından incitilmesidir. Kalbindeki evlat sevgisini çıkaramamıştır bir türlü.
“Hiçbir şeyden etkilendiğin yok. Sadece şu kaçırdığım oğlan, ne zaman seni umursamasa sanki kalbine bir bıçak saplanıyor” diyen Zeyna’ya:
“Biliyorum, aptallık ediyorum. Onları doğurmuş olmamız onların sahibi olduğumuz anlamına gelmiyor” diyecektir. Böylece Zeyna Yeşil Ejder’in, onun oğlu olduğunu öğrenir.
Belki de vazgeçemediği tek şey olan evlat sevgisi Lao Ma’nın sonunu getirir. Yeşil Ejder annesini öldürecektir. Lao Ma belki de bu konudaki eksikliğini bildiği için onun elinden ölümü hak ettiğini düşünür. Nitekim Allah dışında taptığımız her şey bizim felaketimiz olur. Lao Ma oğluna mukavemet etmez ama onu öldürmesini –celalinden dolayı- Zeyna’ya vasiyet eder.
Lao Ma, Zeyna'yı görür görmez ondaki hikmet içine doğar. Zeyna fidye için oğlunu kaçırdığından dolayı düşman oldukları halde Zeyna'yı köpeklere yem olmaktan kurtarır. Niye ona yardım ettiğini soran Zeyna'ya,
"Bana insanların ruhlarını görmek yeteneği bahşedildi, ya da bununla lanetlendim. Farkında olmasan da sen azametli, olağanüstü bir kadınsın" der.
Haklıdır Lao Ma. Zeyna ilerde aşk peygamberinin (Eli) mesajcısının koruyucusu ve annesi olmakla taltif olunacaktır.
Lao Ma’nın sözleri nefs terbiyesinin evrensel öğütlerini terennüm eder:
"Tüm dünyayı kör ve acımasız bir istem yönetiyor. O dünyanın sınırlarını aşmak için istemeyi bırak, şehveti bırak, nefret etmeyi bırak."
"İçini şehvetle doldur ve sadece hayal gör; içini şehvetten arındır ve her şeyde olan büyük gizemi gör."
"Başkalarını zapt etmek gücü olmaktır; kendini zapt etmek yolu bilmektir."
“Gökler hep üstümüzdedir, Dünya uzun yaşar çünkü kendileri için yaşamazlar. Uzun ömür isteyen, başkaları için, başkalarına hizmet için yaşamalıdır.”
Birçok kerameti olan Lao Ma Zeyna'yla uçar vaziyette sema eder, Zeyna'nın Sezar'ca kırılan bacaklarını iyileştirir, onu nefret ettiği birine hizmet ettirerek sınava tabi tutar, ona ihanet eden partneriyle (Boreas; Zeyna'nın oğlu Solan'ın babası) barıştırarak kalbini kinden, nefretten temizlemek ister. Ama Zeyna'nın daha vakti gelmemiştir. Boreas'la anlaşıp Lao Ma'nın oğlunu öldürmeye kalkınca Lao Ma onları yerden yere vurur, Zeyna'yı da azleder.
Lao Ma'nın Zeyna ve ülkesi için güzel planları vardır:
"Bu ülkede barış tesis edeceğiz. Lao’nun krallığını yönetmede bana yardım edeceksin. Benim Savaşçı Prensesim olacaksın" dese de bu planlar Zeyna'nın dize gelmemesiyle suya düşer. (3. Sezon, The Debt I-II) Zeyna'nın daha Herkül'e kadar yolu vardır...
 |
| Lao Ma'yla semada raks |
Zeyna'nın aşkı bulmasa da kalbinin iyilikten yana dönmesi Zeus'un oğlunun sayesindedir. İyilikle, hoşgörüyle insanları dönüştüren, kalpleri yumuşatan Herkül, Zeyna'nın ikinci mürşidi olur. Herkül, Zeyna'ya celalini doğru yere sarfetmesini öğretir. Hz. Muhammed'i öldürmeye gelen Hz. Ömer'in Muhammed'ce avlanması gibi Herkül'ü yok etmeye azmeden Zeyna, Herkül'ün, kalbine dokunmasıyla değişir, kötülükten vazgeçer. Şakiyken -inşallah- said olur. (Hercules: The Legendary Journeys, 1. Sezon, "The Warrior Princess", "The Gauntlet", "The Unchained Heart") Ama Zeyna'nın aşkla tanışması için Gabrielle'e rastlaması lazımdır.
 |
| Gabrielle |
Zeyna'nın üçüncü mürşidi Gabrielle'den Zeyna, aşk ilmini öğrenir. Suretâ cemal ehli olan Zeyna'nın ruhu da cemalle hemhâl olur. Baştan ayağa cemal olan Gabrielle saflık makamıdır. Nefsi tertemizdir. Kimseyi -öldürmeyi bırakın- incitmemiştir, kırmamıştır bile. O Zeyna'nın kudretine hayranken, Zeyna da onun saflığına, barışçılığına, sevgi dolu oluşuna hayrandır.
"Sana baktığımda tanıdığım en saf ve en iyi kalpli insanı görüyorum. Merakla ve hikâyelerle dolu ve asla pes etmeyen biri." (2. Sezon, “Remember Nothing”)
“Sen benim yaşam kaynağımsın, Gabrielle. Eğer kendimle yüzleşip yapamayacağım işler başarıyorsam bu senin sayendedir.” (3. Sezon, “One Against an Army”)
"Sen Gabrielle'sin; ozan, Amazon prensesi, en iyi arkadaşım... Ne olduğunu kimseye borçlu değilsin. Soru şu ki, ya ben sensiz ne olurdum?" (3. Sezon, “The Dirty Half Dozen”)
der Zeyna Gabrielle’e.
Gabrielle de Zeyna’ya:
“Beni de yanına al, bildiğin her şeyi bana da öğret.” der, daha en baştan. (1. Sezon, “Sins of the Past”)
İkisi de birbiri gibi olmak ister. O yüzden ikisi de birbirinin hem müridi hem mürşidi olur. Zeyna Gabrielle'den, aşkı, sevgiyi öğrenir; sevgi sayesinde nefislerinden geçerler, birbirleri için ikisi de ölürler. Gabrielle de Zeyna'dan çıkarsız sevgiyi, aşkı öğrendiği gibi savaşçılığı da öğrenir, celal kesb eder. Dizinin sonunda ikisi de birbirine benzer olmuştur.
Zeyna’nın Gabrielle dışında mürşidleri olduğu gibi Gabrielle’in de vardır. 4. sezondaki Hindistan yolculuğunda Eli’yle tanışırlar. Eli, Hz. İsa’dan esinlenildiği belli olan bir veli veya nebidir. Çoktanrılılığın sonunun geldiğinin habercisidir. Tek Tanrı var, o da sevgiden ibaret der.
“Biri bana vurup beni düşürürse kalkarım. Bir daha düşürürse kalkabilirsem yine kalkarım ama karşılık vermem.” (4. Sezon, “The Way”)
“Çıkarsız, saf sevgi bu dünyada, Tanrısal mükemmelliğin tek ifadesidir. Birinin erişebileceği en büyük güçtür sevgi" der. (4. Sezon, “Ides of March”)
 |
| Eli |
Tasavvufun, dünyanın yaratılış sebebini sevgiye; Allah’ın bilinmeyi sevmesine dayandırdığı gibi Eli de her şeyin merkezine sevgiyi koyar. Herkesi, her şeyi sevdiğinden kimseye karşılık vermez, mukavemet etmez. Öyle ki ölümü bile hoşnut karşılar. Çünkü onun öldürülmesi dünyaya yepyeni bir düzen getirecektir. İnsanları çoktanrılı dinden soğuttuğu için Ares ona düşman olmuştur. Ares Eli’yi öldürerek de ancak ona ve yeni düzene hizmet etmiş olur. Eli’nin popülaritesi artar, insanlar bölük bölük tek Tanrı’ya yönelirler. Yani insanlar doğru yola ulaşsın, sevgi dinini, tek Tanrı’yı benimsesin diye kendini feda eder Eli.
Eli, Gabrielle’i de derinden etkiler. Onun öğretisi aklına iyice yatan Gabrielle, elinden sopayı, kılıcı bırakır. Barışın yolunu takip eder bir süre. Ta ki Zeyna’nın başı derde girinceye kadar. Bu sınavda Zeyna’yı kurtarmak için Zeyna’nın canına kast eden adamları öldürmek zorunda kalır. Hiç tereddüt etmeden de öldürür. Çünkü aslında daha başka, daha yüce bir yolu takip ettiğinin farkına varır; arkadaşlık yolu, aşk yolu. Aşk yolunun bütün yollardan yüce olduğunu anlar Gabrielle. Onu barış yolundan döndürdüğüne üzülen Zeyna’ya şöyle cevap verir:
“Üzülme. Eğer arkadaşlığımız olmasaydı çıkarsız sevginin gücünü anlar mıydım sanıyorsun?" (4. Sezon, “The Way”)
“Sen benim özümü ortaya çıkardın, beni ben yaptın. Seni tanımadan önce beni kimse olduğum gibi görmüyordu. Görünmez gibiydim. Fakat sen benim olabileceğim her şeyi gördün. Beni kurtardın Zeyna.” (4. Sezon, “Ides of March”)
"Her yola razıyım Zeyna, yeter ki seninle olsun." (6. Sezon, “The Abyss”)
İşte bir mürşidin yaptığını yapmıştır Zeyna Gabrielle’e. Özünde ne varsa onu ortaya çıkarmıştır. Gabrielle de Zeyna’ya aynını yapmıştır. Kendilerini birbirlerinin aynasında seyrediyorlardır.
 |
| Krişna |
Gabrielle’in, yolundan bir an olsun saptığı gibi Zeyna da izlediği yoldan sapar gibi olmuştur. Bir sonraki hayatında bir barış azizesi olacağını öğrenir. O yüzden savaşçının yolunu, yani bu hayatındaki nasibini, görevini sürdürmekte tereddüt eder. Hint tanrısı Krişna’dan yardım ister. Krişna ona yol gösterir:
"Kaderinin ne olduğunu, bir sonraki yaşamında azizenin yolunu yürüyeceğini gördün. Ama o hayata, bu hayattaki menkıbeni takip etmeden ulaşamazsın (...) Doğru bildiğin uğruna savaşmaktan çekinme. Kendi yolundayken ölmek, başkasının yolunu takip ederek yaşamaktan yeğdir. Dövüşteyken kayıtsız ol. Bu hayattaki vazifeni yerine getiriyor olmanın verdiği güvenle dol. İşte o zaman menkıbeni bilirsin." (4. Sezon, “The Way”)
Yani Krişna onu bir nevi sırat-ı müstakime çeker. İsminin onda tecelli etmesine yardımcı olur. Savaşçı olacaksa en iyisi olmasını öğütler.
Dizide Savaş Tanrısı Ares, Zeyna’nın nefsini temsil eder. İkinci mürşidi Herkül’le tanışana kadar aslında hep Ares’in yolunu takip etmiştir Zeyna. Hırs, nefret, kin, tamah, şehvet, kötülük yolunu... Nefsi, yani Ares hep bunları ister. Bütün dünyayı fethetmektir Zeyna’nın amacı. “Ülkeler Yıkan” olacaktır. Herkül’le tanıştıktan sonra Ares’le ilişiğini keser gerçi ama Ares onu asla bırakmaz. Ölene kadar hep peşindedir, yine kendi yoluna çekmeye çalışır onu. Aynen nefsin bize, biz bu vücud kayıtları altında oldukça yaptığı gibi. Zeyna da bir iki defa onun yoluna kayar gibi olur ama sonra kalbini temsil eden Gabrielle sayesinde toparlanır. Kalbi nesfine hakim gelir. (1. Sezon, “The Reckoning”, 2. Sezon “The Price”)
Bunun yanında Zeyna’nın nefsi, yani Ares de aynı kalmaz. Zeyna’nın hayatı Ares’le mücadeleyle geçer, bu mücadele sonucu Ares de değişir. Nefsin terbiye olması gibi Ares de terbiye olur.
Zeyna’nın kızı Eve’in, Yunan tanrılarının sonunu getireceği kehaneti ortaya çıkınca Yunan tanrıları Zeyna’ya savaş açarlar. Daha Eve doğarken Herkül Zeyna’yı ve bebeğini korumak için babasını Kronos’un kemiğiyle öldürmüştür. (5. Sezon, “God Fearing Child”) Kalan tanrıları örgütlemek Athena’ya kalmıştır. Bu arada baş melek Mikail, Eve yaşasın, Eli’nin öğretisini yaysın, yeni düzeni getirsin diye Zeyna’ya tanrıları öldürme gücü verir ve onu mesajcının koruyucusu yapar. Ares’se bu sırada Zeyna’nın dikkatini dağıtmaya uğraşarak tabiatının icabını yapıyordur. Gabrielle ve Eve ölümcül bir şekilde yaralanınca Zeyna Athena’ya onun hayatını Gabrielle ve Eve’i iyileştirdiği takdirde bağışlayacağını söyler. Athena’nın izni olmadan Gabrielle ve Eve’in iyileşmesi mümkün değildir. Athena buna yanaşmaz ve Zeyna’ya saldırır. Bu arada kan kaybından ölen Eve ve Gabrielle’i Ares, ölümsüzlüğünden vaz geçerek canlandırır. Zeyna da Athena’yı öldürür. Yani Ares, Zeyna’nın kızı ve arkadaşı için kendi kardeşinden vaz geçmiştir. (5. Sezon, “Motherhood”)
Bütün hayatı kötülükle geçen Ares’i Zeyna bu şekilde değiştirmiştir. Yunan tanrılarından geriyeyse sadece Afrodite’yle Ares kalır. Fakat ikisi de artık ölümlüdür. Afrodite’nin ölümsüzlüğüyse Caligula tarafından çalınmıştır. Hal böyle olunca dünyanın dengesi şaşmıştır. Odin’in elmaları sayesinde Afrodite’ye ölümsüzlüğünü yeniden kazandıran Zeyna, elmadan Ares’e de verir. Ares’in yine ortalığı karıştıracağını bile bile...
“Nefretsiz sevgi olmaz, şiddetsiz barış olmaz, öfkesiz af olmaz. Afrodite'yi Ares'siz Olympos'a gönderemezdim. Bu bütün dünyanın dengesini bozardı” der Zeyna. (6. Sezon, “You are There”)
Dünyanın düzeninin zıtlıklar üzerine kurulduğunun farkındadır. Dizi kesretten vahdete gider. Çoktanrılılıktan tek Tanrı’ya. Tanrıları öldürerek onların temsil ettiklerini birlemiş, çoğulculuktan tevhide gitmiş olur. Ares’le Afrodite’yse aşk ve savaşın simgeleri olarak kalırlar. Bir de Zeyna’nın nefsini simgelediği için Ares, Zeyna yaşadıkça yaşayacak ve görevini yapacaktır.
 |
| Ares |
Zeyna sayesinde ölümsüzlüğüne yeniden kavuşan Ares bu sefer hayatını kurtardığı Eve’i yakalatıp öldürtmek ister. “Bana bunu neden yapıyorsun?” diye soran Zeyna’ya da akreple kuğunun hikâyesini anlatır:
"Akrebin biri bir nehirden geçmesi gerekince kuğudan yardım istemiş. Kuğu da 'bu işin pek bir riski yok, onu azgın nehirde taşıyan birini sokacak değil ya' diye düşünmüş. Yolun yarısında akrep kuğuyu sokmuş. İkisi de boğulurlarken kuğu akrebe sormuş: 'sana yardım ediyorken neden beni soktun?' Akrep cevap vermiş: 'benim işim bu'" (6. Sezon, “Path of Vengeance”)
Yani nefs yine nefsliğini yapacak, kötülüğü emredecektir. Ares’ten iyi bir iş zuhur etmiş olsa da onun tabiatı yine aynıdır. Akrep sokar.
Ares nefsi temsil ettiği için fazla değişmez ama dizide birçok kişinin köklü değişimine tanık oluruz. Çok kişi şakiyken said olur. En başta Zeyna:
Baştan aşağı nefsken, sayısız kişi öldürmüş, sayısız köy yok etmişken Eli’nin elçisinin, yani kızının koruyuculuğuna kadar yükselmiştir. Kılıcını doğruluk, adalet uğruna sallar, hayatı oradan oraya dolaşıp insanlara hizmet etmekle, günahlarını temizlemeye çalışmakla, nefs mücadelesiyle geçer. Yarlıganma gibi bir kaygusu yoktur. Sadece kefaret öder, iyilik yolunda harcar ömrünü. Şeytanın yolundan geldiği için iyiliğin değerini herkesten iyi bilir. Karanlık geçmişi ona bir tazyik, motivasyon kaynağı olur. Sırat-ı müstakimde daha hızlı ilerler.
 |
| Callisto |
Ezeli düşmanı Callisto, Zeyna geçmişte onun ailesini öldürdüğü için Zeyna’ya düşmandır. Hayatını Zeyna’ya zarar vermek üzere kurar. Halbuki bu bir bahanedir; ezelinde şakilik vardır. Şakiliğini ortaya çıkarmak için Zeyna’nın ona uğrattığı kaybı kullanır. Hiç adam olmayacak, mutlak kötü nazarıyla baktığımız Callisto, Zeyna kendini feda ederek cehenneme kendini, cennete de onu gönderince cennet sularıyla yıkanarak arınır, bir melek olur. (5. Sezon, “Fallen Angel”) Eli’ye cennete çağırıldığını, öldürüleceğini müjdeler. Dünyaya yeniden gönderilmesi zamanı gelince de Zeyna’nın kızı Eve’in ruhuyla yeniden doğar. Yani birbirlerine bir zamanlar muazzam kayıplar vermiş iki düşman, anne-kız olur. (5. Sezon, “Seeds of Faith”)
 |
| Eve |
Eve, Callisto’nun ruhuna sahip olduğu için, bir de annesinin yokluğunda, Romalıların elinde büyüdüğü için aynen, Callisto ve Zeyna’nın eski yollarından gider. Eli’nin müritlerinin bir numaralı düşmanıyken; onları bölük bölük katlediyor, soykırıma uğratıyorken ve de en son annesi Zeyna’yı öldürmek üzereyken Eli’nin bir mucizesiyle kendine gelir ve hayatını Eli’nin, sevginin yoluna adar. Bir numaralı Eli düşmanıyken onun bir numaralı dostu, elçisi olur. (5. Sezon, “Eve”)
Hayatını Herkül’e zarar vermeye vakfetmiş üvey anne Hera, ömrünün sonunda hidayete erer ve kocası Zeus, Zeyna ve bebeğini öldürmesin diye Herkül’e Kronos’un mezarını gösterir. Herkül Zeus’u öldürecek kemiğe Hera sayesinde ulaşır.
Nice şakiler said olur.
“Kalpler Allah’ın iki kudret parmağı arasındadır. Onları istediği gibi evirir, çevirir ve istediğini sırat-ı müstakime hidayet eder” (Hadis)
Hakikat gözü açık olanlar bu altı sezonluk diziden, dahasını da çıkarırlar kuşkusuz. Yabancı bir dizinin manevi yoruma bu kadar açık olması başlı başına bir olay, şaşırtıcı bir şey. Acaba bizim evliya yurdu Anadolu’dan çıkartıp şimdilerde Araplara filan ihrac ettiğimiz dizileri sıksanız bu kadar mânâ çıkar mı...
Enis TOMBUL
14/10/2011
